آداب سفر را بیاموزیم /مخالفت پیامبر(صلی الله علیه وآله) با تنها سفر کردن !

[bafghsalam]

آداب مسافرت از منظر ائمه(علیهم السلام)

همزمان با فرارسیدن فصل تابستان، عده بسیاری از افراد جامعه برای دیدن اقوام دور و نزدیک خود به مسافرت می‌روند لذا مسافرت نیز آدابی دارد که رعایت آنها سفر را خوش و خاطره‌انگیز می‌کند.
این بخش از کتاب گران‌سنگ مفاتیح‌الحیات به بیان اهمیت سفر و آداب مسافرت در سیره ائمه اطهار علیهم‌السلام پرداخته است که از نظر می‌گذرد.

اهمیت سفر

امیر مۆمنان (علیه السلام) می‌فرماید:مسافرت کنید که در آن پنچ فایده است: اندوه‌زدایی، درآمدزایی، دانش‌افزایی، ادب‌آموزی و همراهی با شرافتمند.1
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: سه دعا بی‌تردید مستجاب است: دعای مظلوم، دعای مسافر و دعای پدر برای فرزندش.2
حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: شخص نباید به سفری رود که در آن بر دین و نمازش هراسان است.3

آداب سفر

دعا و صدقه:
حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) هنگامی که به سفر می‌رفت، چنین دعا می‌کرد: «اللهم إنی أعوذ بک من و عثاء السفر و کابة المنقلب و سوء المنظر فی أهل و المال و الولد»؛ خدایا از سختی سفر و اندوه دوری و سرگردانی و دربدری و بدمنظری درباره خاندان و مال و فرزند به تو پناه می‌برم.4
در فقه الرضا (علیه السلام) آمده است که: هرگاه قصد سفر کردی خاندانت را گردآور و دو رکعت نماز گزار و خدا را تمجید کن و بر پیامبر درود فرست و دستانت را به دعا بلند کن و بگو: «اللهم انی استودعک الیوم دینی و نفسی و مالی و اهلی و ولدی و جمیع جیرانی و اخواننا المۆمنین الشاهد منا و الغائب عنا»؛ خدایا! من امروز دین و جان و مال و خاندان و فرزندان و همه همسایگان و برادران مۆمن حاضر و غایب را به تو می‌سپارم.

لقمان به پسرش گفت: هرگاه با گروهی مسافرت کردی درباره کار خود و آنان بیشتر با آنان مشورت کن. بسیار به رویشان لبخند بزن. از توشه‌ات به ایشان ببخش

همچنین امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: سفرت را با صدقه آغاز کن و آیةالکرسی بخوان.5

زمان سفر:
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: شبانه مسافرت کنید، زیرا زمین آن گونه که پیموده می‌شود در روز طی نمی‌شود.6 و ایشان از اینکه مردی شبانه از سفر نزد خانواده‌اش بازگردد نهی فرمود، مگر اینکه پیش‌تر آنها را خبردار کند.7
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: مسافر، روز شنبه مسافرت کند؛ حتی اگر سنگی در روز شنبه از کوهی فرو غلتد، خدا آن را به جایش بازگرداند.8
سپس حضرت در ادامه فرمودند: از آداب و لوازم سفر، به همراه داشتن توشه فراوان و خوب و بخشش آن به همسفران است و نیز رازپوشی پس از سفر و شوخی‌هایی که موجب خشم خدا نباشد.9

خداحافظی:
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: هرگاه سفر می‌کنید با برادران دینی خود خداحافظی کنید، زیرا خدا در سایه دعای آنان برایتان برکت قرار می‌دهد.10

دعای بدرقه:
حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) هنگامی که جعفر طیار را به سوی حبشه بدرقه می‌کرد این کلمات را توشه راهش قرار داد: «اللهم الطف به فی تیسیر کل عسیر، فان تیسیر العسیر علیک یسیر، انّک علی کل شیء قدیر. اسئلک له الیسر و المعافاة الدائمه فی الدّنیا و الآخره؛ خدایا! در حل مشکلات و سختی‌ها به او عنایت کن، زیرا آسان ساختن سختی بر تو آسان است و تو بر هر چیزی توانایی. از تو برای او آسایش و عافیت دائم در دنیا و آخرت می‌خواهم».11
هرگاه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) با مسافری وداع می‌کرد دست او را می‌گرفت و این چنین برایش دعا می‌کرد: «أحسن الله لک الصحابه و اکمل لک المعونه سهل لک الحزونه و قرّب لک البعید و کفاک المهم و حفظ لک دینک امانتک و خواتیم عملک و وجهک لکل خیر، علیک بتقوی الله استودع الله نفسک سر علی برکة الله عز و جل؛ خدا برای تو همراهی و مصاحبت را خوش و نیکو قرار دهد و به طور کامل تو را یاری کند و ناهمواری‌ها را برایت آسان سازد و دور را برایت نزدیک کند و نیازهایت را برآورد و امانت و دینت را حفظ کند و پایان کارت را نیکو کند تو را به هر خیری رهنمون سازد. بر تو باد به تقوای الهی خود را به خدا بسپار و به امید خدای بزرگ حرکت کن».12

[b]توقف کوتاه بین راه:

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: هرگاه به مسافرت می‌روید در منزلگاه‌ها توقفی کوتاه داشته باشید.13
امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: هرگاه در زمین سرسبز و خرم سفر می‌کنید به آرامی سیر کنید و هرگاه زمین خشک و بی‌حاصل را می‌پیمایید به سرعت بگذرید.14

تقسیم هزینه در سفر گروهی:
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: از آداب سفر این است که همسفران هزینه سفر را پیشاپیش جدا و مشخص کنند که مایه آرامش خاطر و نیکخویی آن‌هاست.15

هم‌سطحی همسفران به لحاظ مالی:
حسین بن‌أبی‌علاء گوید: گروهی بیست و چند نفره از مۆمنان به قصد مکّه خارج شدیم و در میان راه، در هر منزلی که توقف می‌کردیم، برایشان گوسفندی می‌کشتم. وقتی به محضر امام صادق(علیه السلام) رسیدم فرمود: ای حسین! تو مۆمنان را خوار کردی! عرض کردم: از چنین کاری به خدا پناه می‌برم. فرمود: به من خبر رسید که تو در هر منزلگاهی برای آن‌ها گوسفندی می‌کشتی؟ گفتم: من جز خدا مقصودی نداشتم. فرمود: مگر نمی‌دانستی که برخی از آنان هم دوست داشتند کار تو را انجام دهند ولی توان مالی نداشتند و این، موجب شد که او نزد خود احساس خواری کند؟ گفت: از خدا مغفرت می‌طلبم و تکرار نمی‌کنم.16

حضرت در ادامه فرمودند: از آداب و لوازم سفر، به همراه داشتن توشه فراوان و خوب و بخشش آن به همسفران است و نیز رازپوشی پس از سفر و شوخی‌هایی که موجب خشم خدا نباشد

نکته: ببان این‌گونه احادیث این است که در صورت امکان، هرکسی با هم‌سطح اقتصادی خود سفر کند.17

سوغات:
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: هنگام بازگشت از سفر برای خانواده خود سوغات بیاورید؛ هرچند قطعه سنگی باشد.18

توصیه‌های لقمان درباره سفر

در کتاب مکارم الاخلاق آمده است که امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:لقمان به پسرش گفت: هرگاه با گروهی مسافرت کردی درباره کار خود و آنان بیشتر با آنان مشورت کن. بسیار به رویشان لبخند بزن. از توشه‌ات به ایشان ببخش. دعوتشان را بپذیر، به یاری آنان بشتاب، سکوت طولانی، نماز بسیار و سخاوتمندی را پیشه خودساز، به حق گواهشان باش. هرگاه دیدی همسفران می‌روند با ایشان برو. هرگاه دیدی کار می‌کنند با آنان کار کن. هرگاه صدقه و قرضی دادند تو هم شریک آنان شو.
از کسی که از تو بزرگ‌تر است حرف‌شنوی داشته باش. هرگاه به تو فرمانی دادند و از تو چیزی خواستند اجابت کن و مخالفت نکن، چرا که «نه» گفتن درماندگی و پستی است.

پی‌نوشت‌ها:
1- مستدرک‌الوسائل، ج8، ص115
2- نوادر راوندی، ج5، ص5
3- کتاب‌الخصال، ص630
4- مصباح‌المتهجد، ص674 و 675
5- الکافی، ج4، ص283
6- تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ج1، ص34
7- المحاسن، ج2، ص377
8- - الکافی، ج8، ص143
9- الفقیه، ج2، ص294
10- الجامع الصغیر، ج1، ص89
11- مکارم الاخلاق، ص249
12- الفقیه، ج2، ص276
13- الجامع‌الصغیر، ج1، ص129
14- الفقیه،ج2، ص290
15- همان، ص278
16- مستطرفات السرائر، ج1، ص578
17- تفسیر العیاشی، ج1، ص277